Türk mutfağında et yemeklerinden zeytinyağlılara, kahvaltılık eserlerden tatlılara envaiçeşit yemek var. Binlerce yemeğe de birbirinden farklı isimler bulmak gitgide zorlaşmış olacak ki vakit zaman kulağa ‘uydurma’ üzere gelen yemek isimleri çıkmış. İmambayıldı, bayan budu köfte, yengen, alinazik, gavurdağı…Elbette olmazsa olmaz ‘vezirparmağı’ tatlısı. Pekala bu isimlerin nereden geldiğini, kimin bulduğunu hiç merak ettiniz mi?
Vezirparmağı tatlısının ismi hakikaten bir vezirden geliyor. Lakin gerisinde yatan öykü biraz da fantastik bilim kurgu tadında!
Gelin, birlikte Osmanlı vaktine gidip bu tatlının öyküsünü öğrenelim.
Hikayemize başlamadan evvel bir vezirparmağı tatlısı alır mıydınız?
Ana gereci irmik olan bu şerbetli tatlı, Osmanlı mutfağından günümüze kadar gelmeyi başarmış bir lezzet. Kalburabastı, şekerpare üzere şerbetli bir tatlı olan vezirparmağı, içerisindeki irmik sayesinde benzerleri ortasında daha hafif bir alternatif sunuyor. Şayet tadı damağınızda biraz olsun canlandıysa, öykümüze yavaş yavaş başlayabiliriz.
Kabul edelim, bir defa duyduktan sonra ismine alışsak da birinci sefer duyulduğunda vezirparmağı ismi epey farklı geliyor. Pekala vezirparmağı ismi nereden geliyor?
Vezirparmağı tatlısının ismi, zavallı bir vezir ve parmağından geliyor!
Öncelikle belirtelim, bu öykünün gerçek olup olmadığına dair bir ispat yok elimizde. Üstelik bu bahse dair farklı kıssalar de bulunuyor. Birazdan okuyacağınız bilim kurgu tadındaki bu kıssa ise bugüne kadar en çok kabul gören anlatı.
Osmanlı vaktinde, ava çıkmayı çok seven bir padişah varmış. Padişah bu ya, elbette ava çıkarken yalnız gidecek değil. Yanına da vezirlerinden bir adedini kesinlikle alırmış.
Padişah tekrar bir gün ava gitmiş, yanına da en sevdiği vezirini almış. Nasıl olduysa olmuş bizim maharetsiz, bahtsız vezir padişahın parmağını kesivermiş! ‘Ee, madem tatlının ismi padişahparmağı olsaymış?’ demeyin. Öykümüz burada bitmedi.
Vezir “Padişahım, her işte bir hayır vardır” demiş.
Hem parmağını kesen hem de ‘bunda da bir hayır vardır’ diyen vezire padilşah çok sonlanmış. Küplere binen padişah, vezirini zindana attırmış, onu resmen vefata terk etmiş.
Aradan muhakkak bir vakit geçmiş, padişahımız tekrar ava çıkmış. Rivayet bu ya, padişah av sırasında insan eti yiyen bir kafileyle karşılaşmış. Kafile, padişahın yanında gelen herkesi avlamış. Ama padişaha dokunmamış. Bunun sebebi ise kafilenin bedeninde noksanlık olan insanları yememesiymiş!
Yani padişahımız, vezirin kestiği parmağı sayesinde kafilenin yemi olmaktan kurtulmuş.
Padişah saraya döner dönmez vezirin hür bırakılmasını emretmiş.
Zindanda vefatı bekleyen vezir şaşkın şaşkın padişahın huzuruna çıkmış. Padişah, vezirin boynuna sarılıp ondan af dilemiş. ‘Sen benim hayatımı kurtardın, ancak ben seni zindanlara attırmıştım’ demiş. Vezirin karşılığı ise ‘bunda da vardır bir hayır’ olmuş.
Padişah bu kere şaşkınlığını gizleyememiş. ‘Yahu zindanda çürümenin neresinde hayır olacak?’ diye sormuş.
‘Padişahım, şayet siz beni zindana attırmasaydınız, ben de bugün sizinle ava gelecektim. Bedenimde bir noksanlık olmadığı için kafile beni de avlayacaktı. Yani siz de benim hayatımı kurtarmış oldunuz.’
Padişahın saraya dönüşünü kutlamak için büyük bir ziyafet verilmiş. Doğal tatlılar da eksik olmamış!
Sarayın aşçıları o güne özel bir tatlı yapmış. İrmik, yumurta, un, şerbet…Karşınızda ‘vezirparmağı tatlısı’
Elbette kulaktan kulağa yayılan bu öykü hakikat mu, değil mi, yıllar içerisinde değişti mi bilinmez. Yeniden de isminin kıssasını öğrendikten sonra bir müddetliğine bu tatlıyla ortanıza ara koyacağınızı düşünüyoruz 🙂
Bonus: Hünkarbeğendi yemeğinin ismi nereden geliyor?
Bu öykünün arkasında da sahiden bir hünkarımız var. Yaşanan bir olaydan sonra Osmanlı mutfağında yapılan yemek, Sultan Abdülaziz’in epey güzeline masraf. Aşçıların denediği ve padişahın sevdiği bu patlıcanlı yemek, vakitle ‘hünkarbeğendi’ olarak anılmaya başlar.
Fakat bu rivayetin can alıcı noktası, aslında saklı bir ‘aşk’ kıssası de olması.